Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và những thách thức lớn đối với tài nguyên thiên nhiên, việc áp dụng mua sắm công xanh đã trở thành một xu hướng không thể bỏ qua giúp giải quyết những vấn đề môi trường, thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững, mở ra cơ hội mới cho Việt Nam trong hành trình xây dựng một nền kinh tế xanh.

Hành động nhỏ, thay đổi lớn

Mua sắm công xanh đã được triển khai mạnh mẽ ở nhiều quốc gia phát triển và chứng tỏ vai trò quan trọng trong việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững.

Theo đánh giá của Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) và Ủy ban Châu Âu, mua sắm công xanh là một quá trình mà ở đó các tổ chức chính quyền từ Trung ương đến địa phương mua sắm hàng hóa, dịch vụ và xây dựng công trình xem xét tới giảm thiểu các tác động môi trường, đặc biệt là giảm khí nhà kính, giảm và sử dụng năng lượng hiệu quả trong suốt vòng đời của chúng khi so sánh với hàng hóa, dịch vụ và các công trình với chức năng chính tương tự nhưng không được mua sắm.

Theo TS. Hồ Công Hòa - Phó Trưởng ban Nghiên cứu các vấn đề xã hội, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), mua sắm công xanh là hoạt động mua sắm công có điều kiện, khi lồng ghép các yếu tố môi trường vào trong toàn bộ quá trình mua sắm công, từ khâu lập kế hoạch, lựa chọn dự án, lựa chọn nhà thầu đến triển khai, giám sát và đánh giá.

Mua sắm công xanh/tuần hoàn là chiến lược lâu dài, nơi mỗi quyết định đều mang trong mình tiềm năng tối đa hóa giá trị của từng đồng tiền, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên. Nó là chìa khóa mở ra cánh cửa của một tương lai xanh, góp phần vào cuộc chiến không ngừng nghỉ chống lại biến đổi khí hậu, bảo vệ những hệ sinh thái đa dạng và phong phú mà chúng ta đang ngày càng dễ dàng đánh mất. Cùng với đó, nó là động lực thúc đẩy sự sáng tạo, khuyến khích đổi mới và sáng kiến trong các lĩnh vực sản xuất, tiêu dùng. Hơn cả thế, mua sắm công xanh là cơ hội để tạo ra một lực lượng lao động hùng mạnh, với những kỹ năng tiên tiến, đồng hành trong hành trình xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, bền vững cho hôm nay và mai sau.

Điển hình như tại Liên minh châu Âu (EU), mua sắm công xanh được coi là một công cụ chiến lược giúp giảm thiểu tác động của hoạt động con người đến môi trường. Theo báo cáo của EU, trong những năm qua, việc áp dụng các tiêu chí xanh trong mua sắm công đã giúp giảm 25% lượng khí CO₂ phát thải, đồng thời thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong các ngành công nghiệp xanh, từ năng lượng tái tạo đến công nghệ sạch.

Mua sắm công xanh giúp bảo vệ môi trường bền vững

Chưa dừng lại ở đó, các quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đã đẩy mạnh việc áp dụng mua sắm công xanh trong các dự án công cộng, từ giao thông công cộng đến cơ sở hạ tầng xây dựng. Nhật Bản với những sản phẩm công nghệ tiên tiến và thân thiện với môi trường đã biến mua sắm công xanh thành một chiến lược quốc gia để khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp công nghệ xanh. Hàn Quốc cũng không kém cạnh khi triển khai các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt trong việc lựa chọn các sản phẩm công nghệ, xe buýt điện hay các công trình xây dựng sử dụng vật liệu tái chế.

Việt Nam với dân số đông và nhu cầu phát triển nhanh chóng đang đối mặt với nhiều thách thức về ô nhiễm và biến đổi khí hậu. Những vấn đề như ô nhiễm không khí, quản lý rác thải và khai thác tài nguyên thiên nhiên quá mức buộc chúng ta phải tìm kiếm các giải pháp cấp bách và bền vững. Mua sắm công xanh chính là một phần của giải pháp đó. Các cơ quan nhà nước Việt Nam đã bắt đầu nhận thức được vai trò của việc lựa chọn các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường.

Xanh hóa chính sách công

Tại Việt Nam, mua sắm công xanh đã bắt đầu được áp dụng trong một số lĩnh vực, đặc biệt là trong các dự án xây dựng và cơ sở hạ tầng. Các cơ quan nhà nước đã và đang tìm cách áp dụng các tiêu chí xanh trong các dự án đầu tư công, từ việc lựa chọn vật liệu xây dựng cho đến các thiết bị và công nghệ sử dụng trong các công trình công cộng.

Tuy nhiên, việc triển khai mua sắm công xanh ở Việt Nam vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một trong những thách thức lớn là việc thiếu các quy định rõ ràng và đồng bộ về tiêu chuẩn môi trường trong các dự án mua sắm công. Bên cạnh đó, thiếu sự nhận thức đầy đủ từ phía các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp về tầm quan trọng của mua sắm công xanh cũng là một yếu tố cản trở việc phát triển mô hình này.

Mặc dù vậy, trong những năm gần đây, các cơ quan chức năng đã có những nỗ lực trong việc xây dựng và triển khai các chính sách hỗ trợ mua sắm công xanh.

Việt Nam cần xây dựng nhiều thể chế, chính sách phát triển việc mua sắm công xanh

Trong Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, Việt Nam đặt mục tiêu năm 2035, tỷ lệ mua sắm công xanh trong tổng mua sắm công đạt ít nhất 35%; Ít nhất 10 đô thị phê duyệt và thực hiện Đề án tổng thể về phát triển đô thị tăng trưởng xanh theo hướng đô thị thông minh bền vững.

Đặc biệt, Điều 142 Luật Bảo vệ môi trường 2020 nêu rõ trách nhiệm của Bộ, cơ quan ngang Bộ, UBND cấp tỉnh cần lồng ghép kinh tế tuần hoàn ngay từ giai đoạn xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án phát triển; quản lý, tái sử dụng, tái chế chất thải. Các nhiệm vụ chủ yếu của Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030 cũng nhấn mạnh tầm quan trọng và các chính sách thúc đẩy mua sắm công xanh. Hay tại Luật Đấu thầu cũng có những quy định về mua sắm bền vững và đưa ra các ưu đãi trong lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư.

Nhiều chương trình đào tạo, hội thảo và các sáng kiến quốc tế được tổ chức đã giúp nâng cao nhận thức và năng lực của các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp trong việc áp dụng mua sắm công xanh.

Một trong những ví dụ điển hình trong phát triển mua sắm xanh tại Việt Nam là các dự án xe buýt điện tại Hà Nội và TP.HCM, giúp giảm ô nhiễm không khí và tiết kiệm năng lượng. Những sản phẩm điện tử, thiết bị văn phòng tiết kiệm năng lượng cũng đang dần được ưu tiên trong các cơ quan công quyền.

Biến thách thức thành lợi thế cạnh tranh

TS. Hồ Công Hòa nhấn mạnh: Thể chế là yếu tố quyết định đến quy chế mua sắm công xanh. Bởi thể chế sẽ quyết định các quy tắc, luật lệ được hình thành dưới dạng chính thức (luật pháp) hoặc phi chính thức (văn hóa, tập quán, tín ngưỡng) tạo thành khuôn khổ điều chỉnh hành vi của các tổ chức, cá nhân trong các cơ quan nhà nước thực hiện mua sắm công có xem xét các yếu tố môi trường, từ khâu lập kế hoạch cho đến các quá trình lựa chọn, đấu thầu và triển khai, giám sát một dự án mua sắm công.

“Việc ban hành các quy định bắt buộc hoặc khuyến khích người tiêu dùng, bao gồm cả khu vực công, khu vực tư nhân về mua sắm xanh làm thay đổi hành vi tiêu dùng và lối sống của họ. Theo đó, họ đặt ra tiêu chuẩn mua sắm, cụ thể là xem xét các yếu tố môi trường từ đó gián tiếp thay đổi hành vi sản xuất, các sản phẩm của nhà sản xuất theo hướng xanh” - TS. Hồ Công Hòa chia sẻ.

Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp về thay đổi công nghệ, nghiên cứu các sản phẩm thân thiện với môi trường

Mua sắm công xanh là hình thức mua sắm công có điều kiện và vì vậy một khi Nhà nước với tư cách là người tiêu dùng ra điều kiện, các nhà cung ứng hàng hóa công buộc phải thay đổi cách thức sản xuất, thậm chí phải thay đổi cả sản phẩm theo yêu cầu của người tiêu dùng.

Với quy định đặt ra cho mua sắm công xanh, buộc các cơ quan Nhà nước khi thực hiện mua sắm phải xem xét và đặt yêu cầu về sản phẩm, dịch vụ cho nhà cung ứng dịch vụ, cụ thể là yêu cầu các sản phẩm phải thân thiện với môi trường, ít phát thải, tiêu hao ít năng lượng… Ngoài ra, với đòi hỏi của thị trường xanh, cũng như tiêu chuẩn bắt buộc trong sản xuất buộc các nhà sản xuất cùng với đối tác của họ thay đổi công nghệ, nghiên cứu các sản phẩm thân thiện với môi trường. Và vì vậy thị trường tự bản thân nó chuyển đổi thành thị trường xanh.Mua sắm công xanh không chỉ là một chiến lược ngắn hạn để giải quyết các vấn đề môi trường, mà là một sứ mệnh to lớn đối với thế hệ tương lai. Việc áp dụng các chính sách mua sắm công bền vững không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến hành tinh mà còn thúc đẩy nền kinh tế xanh, phát triển công nghệ tiên tiến và tạo ra một môi trường sống lành mạnh cho tất cả mọi người.

Chúng ta đang đứng trước cơ hội thay đổi cách thức tiêu dùng công, không phải chỉ để đáp ứng nhu cầu hiện tại, mà để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và làm gương mẫu cho những thế hệ tiếp theo. Chính phủ, doanh nghiệp và người dân đều đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy xu hướng này để “mua sắm xanh” không chỉ là một lựa chọn, mà là một xu hướng chủ đạo. Từ đó, mỗi quyết định mua sắm đều góp phần xây dựng một tương lai tươi sáng, bền vững và xanh cho thế hệ mai sau./.

Nguồn: MONRE