Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, chuyển đổi số đã trở thành một yếu tố then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội. Bài viết của Giáo sư, Tiến sĩ Tô Lâm [1] đã nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyển đổi số như một cuộc cách mạng cần thiết để tái cấu trúc quan hệ sản xuất, tạo động lực mới cho sự phát triển của đất nước. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất luôn có mối quan hệ biện chứng, trong đó lực lượng sản xuất đóng vai trò quyết định sự phát triển của quan hệ sản xuất. Trong bối cảnh hiện nay, sự phát triển vượt bậc của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đang thúc đẩy những thay đổi sâu sắc trong cả hai yếu tố này.

Chúng tôi, từ góc độ của mình, định nghĩa chuyển đổi số là "một cuộc cách mạng về nền tảng tư duy hướng tới một hình thái tổ chức (mô hình kinh doanh) mới, trong đó công nghệ là động lực, xã hội số (văn hóa doanh nghiệp) là nền tảng dẫn động, và được dẫn đạo bởi sự chuyển đổi của nền tảng từ vốn tài chính (capital) sang vốn dữ liệu (data-capital)". Định nghĩa này phản ánh sự chuyển dịch từ các nguồn lực truyền thống sang việc tận dụng dữ liệu như một tài nguyên quan trọng, mở ra những cơ hội mới cho sự phát triển bền vững và toàn diện.

Trong bối cảnh này, trí tuệ nhân tạo nổi lên như một công cụ mạnh mẽ, không chỉ thúc đẩy sự phát triển của công nghệ mà còn định hình lại cách thức tổ chức và vận hành của các doanh nghiệp và xã hội. AI không chỉ là một phần của công nghệ mà còn là một yếu tố quyết định trong việc chuyển đổi từ nền kinh tế dựa trên vốn tài chính sang nền kinh tế dựa trên vốn dữ liệu. Bài viết này sẽ đi sâu vào vai trò của AI trong chuyển đổi số, những thách thức và cơ hội mà nó mang lại, và các giải pháp cụ thể để thúc đẩy quá trình này, dựa trên bốn nhiệm vụ trọng tâm mà Giáo sư, Tiến sĩ Tô Lâm đã nêu ra.

Thách thức và cơ hội

Trong bối cảnh chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất và điều chỉnh quan hệ sản xuất. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, lực lượng sản xuất là yếu tố quyết định sự phát triển của quan hệ sản xuất. AI, với khả năng xử lý và phân tích dữ liệu khổng lồ, không chỉ nâng cao hiệu suất sản xuất mà còn tạo ra những phương thức sản xuất mới, từ đó thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất.

Một là, AI đang cách mạng hóa nhiều ngành công nghiệp bằng cách tự động hóa các quy trình, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, và cải thiện dịch vụ khách hàng. Điều này không chỉ làm tăng năng suất mà còn mở ra những cơ hội mới cho sự sáng tạo và đổi mới. Trong bối cảnh chuyển đổi số, AI giúp các doanh nghiệp và tổ chức thích ứng nhanh chóng với những thay đổi của thị trường, từ đó duy trì và nâng cao sức cạnh tranh.

Đào Trung Thành, Chuyên gia Công nghệ thông tin, Chuyển đổi số và Trí tuệ nhân tạo, Phó viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII).

Hai là, AI không chỉ là công cụ công nghệ mà còn là yếu tố định hình văn hóa doanh nghiệp và xã hội số. Nó thúc đẩy sự phát triển của các mô hình kinh doanh mới, nơi mà dữ liệu và thông tin trở thành tài sản quan trọng nhất. Sự kết hợp giữa con người và AI tạo ra một môi trường làm việc linh hoạt và sáng tạo hơn, nơi mà các quyết định được đưa ra dựa trên dữ liệu và phân tích chính xác.

Ba là, AI chuyển đổi dữ liệu từ một nguồn tài nguyên tiềm năng thành một loại vốn thực sự, có khả năng tạo ra giá trị kinh tế. Điều này phù hợp với quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về việc phát triển lực lượng sản xuất để thúc đẩy quan hệ sản xuất. Trong nền kinh tế số, dữ liệu không chỉ là sản phẩm phụ mà còn là yếu tố cốt lõi trong việc ra quyết định và phát triển chiến lược.

Tuy nhiên, như Mustafa Suleyman đã chỉ ra trong "The Coming Wave" (bản dịch tiếng Việt là Sóng thần công nghệ)[2],  sự phát triển nhanh chóng của AI cũng đặt ra những thách thức lớn. Suleyman nhấn mạnh rằng AI và các công nghệ mới nổi khác có thể mang lại những lợi ích to lớn nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ gây hại nghiêm trọng nếu không được kiểm soát đúng cách. Ông cảnh báo về khả năng AI có thể được sử dụng để thực hiện các cuộc tấn công mạng, tạo ra đại dịch nhân tạo, và tự động hóa chiến tranh. Những thách thức này đòi hỏi sự điều chỉnh kịp thời trong quan hệ sản xuất để không trở thành lực cản đối với tiến bộ xã hội.

Nhìn chung, trí tuệ nhân tạo là một công cụ mạnh mẽ trong quá trình chuyển đổi số, nhưng để tận dụng tối đa tiềm năng của nó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp đến cộng đồng. Chỉ khi đó, AI mới thực sự trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và toàn diện, phù hợp với mục tiêu của chủ nghĩa Mác-Lênin trong việc xây dựng một xã hội công bằng và tiến bộ.

Kết nối chuyển đổi số với chính sách và chiến lược quốc gia về AI

Việc kết nối chuyển đổi số và  trí tuệ nhân tạo (AI) với các chính sách và chiến lược quốc gia là điều cần thiết để bảo đảm sự phát triển bền vững và toàn diện. Sự phát triển của lực lượng sản xuất cần được định hướng và hỗ trợ bởi các chính sách phù hợp, nhằm điều chỉnh quan hệ sản xuất và thúc đẩy tiến bộ xã hội.

Ngày 26/1/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 127/QĐ-TTg, phê duyệt Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030. Chiến lược này đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực, phát triển các giải pháp và ứng dụng AI, từ đó thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số.

Một là, cần xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho AI, bảo đảm rằng các quy định pháp luật không chỉ bảo vệ quyền lợi của người dân và doanh nghiệp mà còn thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo. Chính phủ cần ban hành các chính sách hỗ trợ nghiên cứu và phát triển AI, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ này để tạo ra những giá trị mới cho nền kinh tế.

Giới thiệu các sản phẩm ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Ngày Hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam năm 2024.

Hai là, hợp tác công-tư đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy AI. Chính phủ cần tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào quá trình phát triển và ứng dụng AI, thông qua các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và tạo môi trường kinh doanh minh bạch. Sự hợp tác này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn bảo đảm rằng các ứng dụng AI được triển khai một cách hiệu quả và bền vững.

Ba là, cần có chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế số. Chính phủ cần đầu tư vào giáo dục và đào tạo, đặc biệt là trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), nhằm trang bị cho người lao động những kỹ năng cần thiết để làm việc trong môi trường số hóa. Đồng thời, cần có các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động hiện tại, bảo đảm rằng họ có thể thích ứng với những thay đổi do AI mang lại.

Bốn là, việc phát triển hạ tầng công nghệ là yếu tố then chốt để hỗ trợ AI. Chính phủ cần đầu tư vào hạ tầng viễn thông, mạng lưới dữ liệu và các nền tảng công nghệ khác, tạo điều kiện cho AI phát triển và ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia mà còn bảo đảm rằng mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận và hưởng lợi từ những tiến bộ công nghệ.

Nhìn chung, việc kết nối chuyển đổi số và AI với chính sách và chiến lược quốc gia, đặc biệt là thông qua Chiến lược quốc gia về trí tuệ nhân tạo đến năm 2030, là một bước đi quan trọng để thúc đẩy chuyển đổi số, phù hợp với mục tiêu của chủ nghĩa Mác-Lênin trong việc xây dựng một xã hội công bằng và tiến bộ. Bằng cách phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, chúng ta có thể tận dụng tối đa tiềm năng của AI, góp phần đưa đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Trần Lưu Quang tham quan các gian hàng tại Ngày Hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam năm 2024

Giải pháp thúc đẩy trí tuệ nhân tạo trong chuyển đổi số

Để trí tuệ nhân tạo (AI) thật sự trở thành động lực thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển bền vững, cần có những giải pháp cụ thể và đồng bộ. Việc phát triển lực lượng sản xuất phải đi đôi với điều chỉnh quan hệ sản xuất, bảo đảm rằng các yếu tố này không trở thành lực cản đối với tiến bộ xã hội.

Một là, hoàn thiện thể chế và hệ thống pháp luật. Cần xây dựng một hành lang pháp lý rõ ràng và minh bạch cho AI, bảo đảm rằng các quy định pháp luật không chỉ bảo vệ quyền lợi của người dân và doanh nghiệp mà còn thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo. Chính phủ cần ban hành các chính sách hỗ trợ nghiên cứu và phát triển AI, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ này để tạo ra những giá trị mới cho nền kinh tế.

Hai là, khơi thông và phát huy nguồn lực xã hội. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế số. Chính phủ cần đầu tư vào giáo dục và đào tạo, đặc biệt là trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), nhằm trang bị cho người lao động những kỹ năng cần thiết để làm việc trong môi trường số hóa; đồng thời, cần có các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động hiện tại, bảo đảm rằng họ có thể thích ứng với những thay đổi do AI mang lại.

Ba là, cải cách, xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Ứng dụng AI trong quản lý nhà nước có thể giúp tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu thủ tục hành chính và tăng cường hiệu quả quản lý. Chính phủ cần đẩy mạnh việc sử dụng AI để hỗ trợ ra quyết định trong các lĩnh vực quan trọng như y tế, giáo dục, và giao thông, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ công và cải thiện đời sống người dân.

Bốn là, đẩy mạnh chuyển đổi số gắn với bảo đảm an ninh, an toàn. Phát triển hạ tầng công nghệ là yếu tố then chốt để hỗ trợ AI. Chính phủ cần đầu tư vào hạ tầng viễn thông, mạng lưới dữ liệu và các nền tảng công nghệ khác, tạo điều kiện cho AI phát triển và ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia mà còn bảo đảm rằng mọi người dân đều có cơ hội tiếp cận và hưởng lợi từ những tiến bộ công nghệ.

Nhìn chung, việc thực hiện các giải pháp này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ chính phủ, doanh nghiệp đến cộng đồng. Chỉ khi đó, AI mới thực sự trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và toàn diện, phù hợp với mục tiêu của nước ta nhằm xây dựng một xã hội “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Tóm lại, Chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ mà là một cuộc cách mạng về tư duy, một "Đổi mới lần 2" sau cuộc đổi mới vào cuối thập kỷ 80 [3]. Như Thomas Kuhn đã chỉ ra, những tiến bộ có tính bước ngoặt đòi hỏi sự thay đổi đột ngột về mẫu hình. Để thật sự tận dụng tiềm năng của trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới, chúng ta cần một sự dịch chuyển tư duy mạnh mẽ, từ việc tối ưu hóa những gì đang có sang việc tạo ra những giá trị mới. Điều này đòi hỏi một chiến lược rõ ràng, nơi công nghệ là công cụ hỗ trợ chứ không phải là mục tiêu cuối cùng.

Cả hệ thống chính trị cần vào cuộc, các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân hãy cùng nhau tham gia vào tiến trình "Đổi mới lần 2" này. Hãy bắt đầu bằng việc đổi mới tư duy, xây dựng chiến lược chuyển đổi số dựa trên nhu cầu thực tế và tiềm năng phát triển dài hạn. Chỉ khi đó, chuyển đổi số mới thật sự trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và toàn diện, đưa đất nước tiến lên trong kỷ nguyên số hóa. Hãy hành động nhanh chóng và quyết liệt, bởi chỉ có làm nhiều, nói ít, chúng ta mới có thể vượt qua những thách thức và nắm bắt cơ hội mà chuyển đổi số mang lại./.

Nguồn: Nhân Dân