Hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng tính công khai, minh bạch là những yêu cầu cần thiết để Việt Nam thúc đẩy ngành khai khoáng phát triển.

Tại Hội thảo quốc tế chia sẻ kinh nghiệm về xây dựng chính sách khai khoáng vừa diễn ra tại Hà Nội, các nhà quản lý, chuyên gia trong nước và quốc tế cho rằng cần xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý, chính sách rõ ràng.

Tạo khung pháp lý đồng bộ, thống nhất, minh bạch

Nhu cầu về địa chất khoáng sản trong tương lai là không hề nhỏ. Theo ông Alex Worner - Phó Tổng Giám đốc phụ trách mảng luật của Ernst & Young (EY) Australia, với quá trình chuyển dịch năng lượng, ngành khai khoáng và kim loại trên toàn cầu cần nguồn đầu tư khoảng 1,7 nghìn tỷ USD trong 15 năm tới để đảm bảo đủ nguồn cung đồng, coban, niken và các kim loại quan trọng khác.

Tại Việt Nam, ông Nguyễn Tuấn Anh - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh, tài nguyên địa chất, khoáng sản là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, đồng thời là nguồn dự trữ lâu dài cần được quản lý tập trung, khai thác, sử dụng hiệu quả và bền vững.

Hiện Việt Nam có khoảng 50 loại khoáng sản, với khoảng 5.000 mỏ quy mô khác nhau đang hoạt động (Bộ cấp 600 giấy phép, còn lại là địa phương), công nghiệp khai thác mỏ chiếm gần 5% tổng GDP. Tuy nhiên quá trình khai thác, sử dụng mỏ vẫn chưa hiệu quả, đã gây thất thoát tài nguyên, ô nhiễm môi trường suốt nhiều năm qua. Nguyên nhân là bởi hệ thống pháp luật vẫn có những điểm chưa phù hợp, hệ thống giám sát, kiểm tra chưa chặt chẽ.

Vậy làm thế nào để tài nguyên khoáng sản đóng góp nhiều hơn, có chất lượng hơn cho sự phát triển kinh tế xã hội đất nước? Các chuyên gia cho rằng, nền móng để tạo đà tăng trường cho ngành khai khoáng chính là hoàn thiện hành lang pháp lý về địa chất, khoáng sản.

Các chuyên gia, nhà quản lý trong và ngoài nước cho rằng cần xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý, chính sách rõ ràng về địa chất, khoáng sản

Ông Alex cho rằng chính phủ Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý và chính sách rõ ràng, hiện đại và thực chất, bao gồm tất cả các khía cạnh của hoạt động phát triển và vận hành mỏ.

Đồng quan điểm, ông Mai Thế Toản - Phó Cục trưởng Cục Khoáng sản Việt Nam cho biết, luật cần tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, bảo đảm minh bạch; khắc phục bất cập trên thực tế; tiếp cận phương pháp quản trị hiện đại của các nước và phù hợp các điều ước, cam kết quốc tế. Với tinh thần đó, Bộ TN&MT đã chuẩn bị hồ sơ dự án Luật Địa chất và Khoáng sản rất công phu, với Dự thảo Luật gồm 12 chương và 117 điều.

Khẳng định vai trò quan trọng của việc xây dựng khung pháp lý và chính sách rõ ràng, đại diện lãnh đạo Cục Địa chất Việt Nam cho biết, nội dung quản lý hoạt động khoáng sản đã được thể hiện rõ trong Luật Khoáng sản năm 2010 cũng như trong Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản, từ các điều khoản quy định quy hoạch, các quy định cấp gia hạn thu hồi giấy phép thăm dò và giấy phép khai thác, trách nhiệm của nhà nước từ Trung ương đến địa phương, trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp…

Nội dung này cũng được thể hiện thông qua các văn bản dưới luật, thể hiện ở Nghị định hướng dẫn chi tiết thi hành luật và các Thông tư quy định chi tiết điều khoản nội dung trong nghị định.

Đại diện này cho rằng mặc dù còn một số tồn tại nhưng nhìn chung, các quy định trong Luật Khoáng sản 2010 đã tạo thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp trong quá trình hoạt động ở lĩnh vực địa chất, khoáng sản. Điều này tiếp tục được kỳ vọng trong Dự thảo Luật Địa chất và khoáng sản.

Đảm bảo thông tin công khai, minh bạch

Bên cạnh việc tạo lập hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, minh bạch, các chuyên gia cho rằng cần công khai, minh bạch về thông tin. Đối với xác định khoáng sản, trữ lượng, ông James Knowles, Giám đốc, chuyên gia địa chất chính của Measured Group cho biết: Tại Australia, các công ty báo cáo về việc phát hiện mỏ khoáng sản hoặc phát triển các kế hoạch khai thác trên Sở giao dịch chứng khoán Australia (ASX) phải báo cáo theo các tiêu chuẩn của Bộ quy tắc JORC (Tiêu chuẩn báo cáo trữ lượng khoáng sản của Australia).

Bộ quy tắc này cung cấp một hệ thống bắt buộc để phân loại tài nguyên khoáng sản và trữ lượng quặng theo mức độ tin cậy về kiến thức địa chất và các cân nhắc kỹ thuật và kinh tế trong báo cáo công khai nhằm cung cấp thông tin cho các nhà đầu tư hoặc nhà đầu tư tiềm năng và tư vấn. Theo Bộ quy tắc JORC, sau khi được chứng minh có khả thi về mặt kinh tế và kỹ thuật sẽ có các nghiên cứu sâu hơn để hỗ trợ quyết định đầu tư cuối cùng, như nghiên cứu môi trường, cơ sở hạ tầng, xã hội...

Trao đổi về nội dung này, bà Lynn Olssen, Cố vấn Trưởng Đảm bảo kỹ thuật kiến thức Orebody, Rio Tinto cho biết, các đặc điểm của tài nguyên khoáng sản về phân cấp, khoáng vật học… có thể tác động đáng kể đến giá cổ phiếu của công ty khai khoáng. Do vậy, yêu cầu báo cáo công khai về tài nguyên khoáng sản này là bắt buộc ở hầu hết các sàn giao dịch chứng khoán và được quản lý chặt chẽ để tránh thao túng giá cổ phiếu.

Theo bà, người ký vào tất cả các báo cáo công khai về kết quả thăm dò, trữ lượng quặng và tài nguyên khoáng sản là chuyên gia trong ngành khoáng sản, thành viên của một tổ chức nghề nghiệp được công nhận tuân theo quy tắc đạo đức và kỷ luật và tối thiểu phải có 5 năm kinh nghiệm liên quan.

Các công ty khai khoáng có thể gặp những thách thức phát sinh trong cả 3 giai đoạn gồm: thăm dò, phát triển và sản xuất

Theo ông Ron Smint, chuyên gia tư vấn của Công ty Adam Smith International, Nhà nước sẽ duy trì hệ thống địa chính quyền khai thác khoáng sản, đây là một hệ thống đăng ký dựa trên bản đồ ghi lại sở hữu các quyền đối với phần nào trên bản đồ cùng với các chi tiết của chủ sở hữu quyền và giấy phép (thời hạn, ngày hết hạn, loại khoáng sản,…). Vì quyền khai thác khoáng sản được cấp bởi Nhà nước (thay mặt cho người dân của một quốc gia), thông tin này phải được công khai, hiển thị minh bạch cho bất kỳ ai. Dẫn chứng điều này, ông chỉ ra các khu vực có giấy phép thăm dò, khai thác, đá quý trên Cổng thông tin bản đồ địa chính khai thác mỏ Zambia.

“Hệ thống địa chính quyền khai thác khoáng sản cũng có thể được sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi cho việc nộp đơn xin cấp quyền khai thác khoáng sản, để bảo đảm rằng tất cả những người nộp đơn được đối xử công bằng, phù hợp với pháp luật và để tránh nộp đơn đăng ký khu vực không khả dụng vì lý do an ninh hoặc do quyền sở hữu hiện tại, đang có hồ sơ xin cấp”, chuyên gia Ron Smint nhấn mạnh./.

Nguồn: MONRE